تأثیر عناصر دیداری دررسانه های ارتباط جمعی
تأمین و ساخت برنامه های تلویزیونی ، آن جا که اختصاصاً متکی بر نشانگان بصری است، حضور بیش از پیش متخصصان و صاحبان ذوق و سلیقه را می طلبد تا خروجی ها خشک، بی مفهوم و یا حتی توهین آمیز به نظر نرسند و مخاطبان ـ درگروه های مختلف ـ به راحتی امکان برقراری ارتباطی مفید و کارآمد را با رسانه داشته باشند و اهداف برنامه سازان نیز تأمین گردد.
این مقاله می کوشد تا با بررسی اجمالی برخی ازشیوه های تأثیرگذاری عناصر تصویریدر رسانه های ارتباطی جمعی ، تأثیرنقش طراحان، مدیران هنری و اهل سلیقه و دانش که ماحصل تلاش آنان امروزه بسیار فراتر از چاشنی برنامه ها تلقی می شود و ساختار رسانه را در ابعاد کلان در برمی گیرد را به کنکاش بنشیند.
جهان ما ، جهان نشانه هاست . نشانه هایی که الفبای ادبیات دیداری و شنیداری رسانه های فراگیر برپایۀ آن ها شکل می گیرد. جهانی که زبان الکن گفتاری به دلیل پیچیدگی های هجایی و تنوع زبان ها و لهجه ها و گویش ها درساختار های مختلف فرهنگی در اقصی نقاط جهان دیگررهگشای ارتباط انسانی بین اقوام و ملل مختلف در ابعاد بین المللی نیست . پیام های مسلسل وار و بلاانقطاع از گوشه های دوردست دورافتاده ترین کشورها درشکل های متنوع رسانه ای ظاهرشده و هریک طیف مخاطبان خود را می جویند. این پیام ها اینک برسوار برمحملی استوار و تأثیرگذار به نام «تصویر» پا به عرصۀ بی مرز رسان های ارتباط جمعی نشانه بدل شده و گشایندۀ صندوق پررازو رمز فرهنگ های اصیل وریشه دار و ایضاً خرده فرهنگ هایی است که میلیاردها انسان امروز به واسطه آن همدیگر را می شناسند و می بینند و از احوال هم با خبر شده و به تبادل اطلاعات و دانسته های و دیده ها و شنیده ها می پردازند، حالا گنجینه ای از اسرار سرزمین های ناشناخته ، تمدن های گمشده و نمادهای فرهنگی فراموش شده درمیان انبوه سیگنال های ارتباطی یافت می شوند که به سادگی در دسترس همگان قراردارند.
تصویر بی تردید تجلی نوعی اسپرانتوی جهان نشانه های بی مرز در گسترۀ رسانه های ارتباط جمعی است. حتی کسانی که به چند زبان زنده تسلط دارند و از لحاظ زبانشناختی بر حوزه های محاوره ای و نوشتاری زبان های شاخص و رایج دنیا اشراف دارند نیز از تأثیر بران و قاطع عامل « تصویر» آن جا که که پیش از میدانداری کلام ، رخ می نماید غافل نیستند و از آن متأثر می شوند. تصاویر مختلف براساس سلائق متنوع طراحان و هنرمندان و با تکنیک های اجرایی گوناگون دردرون بسته به ارتباطی که از مجرای رسانه انتقال می یابد به عنوان محمل و بستری برای ارائه و درک ساختار اصلی پیام ظاهر می شوند و هدایت بصری چشم و ذهن مخاطب را دردست می گیرند. ناگفته پیداست که استفاده تخصصی و بهینه از امکانات عناصر مختلف تصویری به طور مستقیم در جذب گروه های مختلف مخاطبان و ایجاد نوعی درک متقابل بین رسانه و مخاطب مؤثر بوده و موجب حساس شدن وی نسبت به ماهیت درونی پیام خواهد گردید.
جذابیت های عناصر تصاویر
به تعبیری تلویزیون را سلطان رسانه ها نامیده اند که شاید در عرصۀ وسیع الطیف رسانه های انبوه اشارۀ بی مسمایی نباشد . این تعبیر ازآن روی به واقعیت نزدیکترمی شود که بدانیم امروزه بخش مهمی از اوقات شبانه روز مخاطبان به اشکال مختلف در پای گیرنده های تلویزیون صرف می شود که تقسیم بندی این زمان ها به نوع توقعاتی که مخاطب از رسانه دارد بستگی تام خواهد داشت به عنوان نمونه در بخش سرگرمی و پرکردن اوقات (بسته به زمان پخش برنامه و مناسبت های تقویمی ) طیف های مختلف مخاطبان از رسانه توقع برنامه هایی جذاب پر هیجان و مفرح دارند نه تنها بلحاظ فرم و محتوا تکرار مکررات نباشد بلکه دریچه های نوینی از صورت بندی نمادین بصری را در قالب های مختلف و با استفاده از عوامل خلاق و متخصص ـ پیشروی مخاطب بگشاید . این سازوکار به یقین ضمن آنکه توفیق رسانه را در جذب مخاطب درپی خواهد داشت باعث ارتقاء سطح دانش بصری مخاطبان رسانه خواهد گردید نشانه ها و نمادهای بصری ـ به طور اخص ـ بایستی برای برقراری ارتباطی مؤثر با مخاطبان باشرایط فرهنگی و بومی آنان (با درنظرداشتن شاخص هایی مانند میانگین سنی، تحصیلات ، شغل ، و یجایگاه اجتماعی و حتی دلبستگی های ملی و باور های آیینی ) هماهنگ بوده و ضمن استفاده از زبان فرامرزی تصویر طبقه بندی طیف مخاطبان را نیز با توجه به موضوع و ساختار برنامه و هدف اصلی آن در نظرداشته باشد چه بسیار برنامه های منطقه ای و بومی که به دلیل رعایت عوامل فوق الذکر اقبالی بین المللی یافته و گروه های مختلف مخاطبان را راضی نگاه داشته اند از سوی دیگر چیدمان عناصر تصویری به عنوان محور اصلی در نظرگرفته که اجرای آن ساختار وایده اصلی با توجه به راهکارهای خلاقانۀ مدیرهنری جلوۀ مؤثری پیدا خواهد نمود. فی المثل اگر برنامه ای برمبنای حرکت آزاد دوربین سیار و حرکت مجری به صورت توأمان وهمگون با موضوع برنامه تعریف شده باشد، طبعاً نوع گرافیک صحنه و زاویۀ چرخش دوربین ها و نورپردازی مناسب و ترکیب تصاویر مختلف با نورهای صحنه و احیاناً برخی جلوه های ویژه برهمان مبنا شکل خواهند گرفت . امروزه در تولید و برنامه ریزی بسیار از مسابقت ورزشی که گاهاً به صورت زنده پخش می شوند و از حساسیت بالایی در نزد طیف مخاطبان برخوردار هستند، حرکت دوربین ها و تلفیق نماهای مختلف دوربین ( حتی از زاوایای غیرمعمول ) و امکان تماشای جزئیات یک مصاحبۀ ورزشی در کنار انبوهی از عناصر بصری مختلف که درکادر قراردارند مانند البسۀ رنگارنگ ورزشی و تبلیغات حاشیه ای زمین یا سالن و تصاویر روی اسکوربرد و غیره تبحر ویژه ای را می طلبد که عملاً آن را به یک اثر هنرمندانه بدل می سازد که درعین کاربردی و مخاطب گرا بودن زیبا و جذاب است. دربخش خبر و گزارش های خبری نیز شاهد آن هستیم که هربار تغییراتی ( هرچند اندک ) در مورد عناصرتصویری پس زمینۀ مجریان به صورت کپشن یا دکور صورت می پذیرد که این امردرکنار تغییر زاوای دوربین و پرکردن فضاهای خالی بین بخش های مختلف خبری (مانند ورزشی ، هواشناسی و غیره) با عناصرپویای گرافیکی و ووله های مناسب مخاطب را پای گیرند نگاه داشته و نهایتاً پیام اصلی برنامه و اصلاحاً بسته ارتباطی آن به مدد این عناصرتصویری با کمترین زمان تلف شده به مخاطب منتقل می گردد. فشردگی زمان در فرازونشیب زندگی ماشینی شهر نشینی، مخاطبان را به طور ناخودآگاه برآن می داردتا فرصت های نشستن را دربرابر تلویزیون را براساس جدول پخش برنامه ها دقیقاً تنظیم نمایند تا هم افراد مختلف خانواده امکان استفاده از انواع برنامه های دلخواه خود ( ازشبکه های مختلف ) را پیدا کنند وهم نیاز مخاطب از نظر دریافت سیگنال های متنوع بصری و سرگرم کننده در کنار کلیپ ها و موسیقی و برخی عوامل مکمل ونیز از لحاظ دریافت اطلاعات و اخبار و غیره تأمین گردد. ازیاد نباید برد که این حجم عظیم برنامه ها که به گروه های مختلف مخاطبان ارائه می گردد اگر به طوراصولی و تکنیکال از نظر فرم و توجه به مؤلفه های فرهنگی از نظر محتوا تولید نگردد ای بسا به نتایج معکوس و ناامید کننده ای منجر خواهد شد. تحقیقات نشان می دهد در بسیاری ازکشورها سرعت انتقال امواج رسانه و تنوع شبکه های تلویزیون در دسترس به حدی است که بی تردید در وهلۀ اول و در اولین قدم مواجه مخاطب با گیرندۀ تلویزیونی تحت تأثیر جذابیت های تصویری شبکه های مختلف قرار می گیرد و پیش از هرگونه واکنشی درمعرض انوع سیگنال های تصویری قرار می گیرد و امکان هر انتخابی از او سلب می شود. جادوی تصاویر مخاطب را در برمی گیرد و او مانند موجودی مسخ شده مسحور جذابیت های تصویری تلویزیونی می شود . این تأثیر برگروه های مختلف سنی خصوصاً ظهوری چندین برابر داشته ودر حقیقت جهان ذهنی آن ها را دستخوش تغییراتی می کند که گاه جبران آن نیازمند صرف وقت و انرژی قابل توجهی است . مع الوصوف با تغییر مرزبندی مشخص رسانه های دیداری و شنیداری در عصرحاضر، می توان گفت به دلیل رقابت اصحاب رسانه و حضور غول های رسانه ای برصفحۀ جادویی تلویزیونن که امکانات فراوان تصویری را در معرض تماشای بینندگان قرارمی دهند ، بخش مهمی از مخاطبان ـ خاصه دانشجویان وافراد تحصیلکرده ـ گفتگوها ـ یا تک گویی های طولانی مجریان و مهمانان که بیشتر با رسانه های شنیداری همگون به نظرمی رسند را برنمی تابند و به سرعت ازکنار آنها عبورمی کنند. این غفلت رسانه ای که دال بر عدم شناخت برنامه سازان از ساختار برنامۀ تلویزیونی و نیازمخاطبان است طبعاً به رها شدن سررشته از دست و از کف دادن مخاطبان منتج خواهد شد.
ضمناً باید به موضوع نیز اشاره کرد که اصولا ً تعریف حوزۀ رسانۀ دیداری از نظرساختار به غیراز حوزۀ تلویزیون تا حد زیادی به بخش های مختلف گرافیک محیطی و شهری و حتی حوزَۀ وب نیز قابل گسترش است که هریک تعاریف اختصاصی و سازوکارهای ویژۀ خود را می طلبد که در بسیاری از موارد غرابت و سنخیت این حوزه ها با تلویزیون بسیارنزدیک و ملموس است .
