گنجینه وسایل ارتباط جمعی

از واژه لاتین  to make common گرفته شده و به معنای عمومی کردن ، انتقال اطلاعات و در معرض قرار دادن اطلاعات برای عده زیادی از مردم یا عموم مردم می باشد.

واژه communications : به معنای وسایل و ابزارهای ارتباط جمعی همانند مطبوعات و ...می باشد. به طور کلی واژه ارتباط حداقل دارای پنج عنصر می باشد :

1- فرستنده :

شخصی است که به کدگذاری یا رمزگذاری پیام و ارسال آن برای شخص دیگری اقدام می کند.

2- پیام :

عنصری است که توسط شخص فرستنده به صورتهای متفاوت همانند استفاده از کلام ، نامه و... فرستاده می شود.

3- گیرنده :

 شخصی است که به کدخوانی یا رمزگشایی پیامی که توسط فرستنده برای گیرنده فرستاده می شود ، می پردازد و معنایی در ذهن او ایجاد می شود.

4- کانال :

 این ارتباط همیشه از طریق عنصر کانال انتقال داده می شود که کانال در ارتباط می تواند هوا ، تلفن و .. باشد.

5- بازخورد :

به مفهوم بازگشت پیام از طرف شخص گیرنده و ارسال دوباره آن به فرستنده می باشد و تاثیر ارتباط را مشخص می کند.

تعریف ارتباط از دیدگاه آقای ادوین امری :

عبارتست از فن انتقال اطلاعات ، افکار و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر به طوریکه هر فرد برای ایجاد ارتباط با دیگران و انتقال پیامهای خود به آنها از وسایل گوناگونی استفاده می کند.

جامع ترین و جدیدترین تعریف توسط آقای چارلزکولی ارائه شده است .

ارتباط : مکانیسمی است که روابط انسانی بر اساس و بوسیله آن بوجود می آید و تمام مظاهر فکری و وسایل انتقال و حفظ آنها در مکان و زمان بر پایه آن توسعه پیدا می کند.راه آهن ، تلگراف ، تلفن و تمامی وسایلی که در راه غلبه بر مکان و زمان ساخته شده اند را در بر می گیرد.

در این تعریف چند عنصر وجود داردکه با تجزیه و تحلیل آنها اهمیت پدیده ارتباط و نقش وسایل ارتباطی مشخص می گردد:

1- نخستین اندیشه مهم موجود در این تعریف آنست که ارتباط را مبنای اساسی روابط انسانی تلقی می کند.

2- معرفی ارتباط به عنوان جریان خاصی که روابط انسانی با استفاده از آن برقرار می گردد.

3- نمادگذاری لازمه برقراری ارتباط بین انسانهاست.

4- وسیله انتقال که موضوع و محتوای روابط انسانی را از شخصی به شخص دیگر یا از گروهی به گروه دیگر منتقل می کند.

5- او ارتباط را یک مکانیسم یا ترکیب و جریان خاص می داند که ضمن آن پیامهای شخص یا گروهها که منابع ارتباط هستند اغلب با استفاده از نشانه ها و علائم از طرف فرستنده نشانه گذاری می کردند و با استفاده از یک وسیله منتقل

می شوند و پس از رمزگشایی به مخاطب ارائه می گردند.

 

انواع ارتباطات انسانی :

1-    ارتباط درون فردی :

که همان ارتباط با خود است. هر یک از ما ابتدابا خود ارتباط برقرار می کنیم و سپس با دیگران و این ارتباط مبنای تمامی انواع ارتباطات است. منظور از این ارتباط می تواند حل تعارضات درونی، برنامه ریزی برای آینده ، عملکرد عاطفی ، ارزیابی خود و دیگران و .... باشد.فرد خودش محور اصلی بحث و گفتگوست. این ارتباط در بسیاری موارد مورد بی توجهی قرار   می گیرد.در صورتیکه عملی مداوم، پیوسته و فراگیر در زندگی روزمره همه انسانهاست.

2- ارتباط میان فردی :

این ارتباط بین یک شخص با فرد دیگری برقرار می شود که شامل گفتگو ، مصاحبه و مذاکره می باشد. هدف از برقراری آن حل مسائل و مشکلات خود با دیگران ، رفع تضادها و تعارضات ، رد و بدل کردن اطلاعات ، درک بیشتر ، رفع نیازهای اجتماعی و ... می باشد. این ارتباط به صورت مستقیم می باشد و بازخور در آن بی واسطه فرستاده می شود و از انواع ارتباطات تقریبا کامل است که درآن تفهیم معنا به شکل خوبی صورت می گیرد.

3- ارتباط گروهی کوچک :

این ارتباط بین یک شخص با یک گروه از افراد برقرار می شود. علیرغم اینکه بازخور در آن می تواند فوری و بی واسطه باشد اما با توجه به بالا رفتن تعداد شرکت کنندگان در فراگرد ارتباط این نوع ارتباط نسبت به ارتباط میانفردی پیچیدگی های بیشتری دارد و لازم است برای انتقال درست معنا وقت و تلاش بیشتری از سوی طرفین ارتباط صرف شود.

4- ارتباط جمعی :

این نوع ارتباط عمدتا نهادمند و برنامه ریزی شده و سازماندهی شده است و از طریق وسایل ارتباطی به صورت غیرمستقیم به تعداد زیادی از افراد منتقل می شود و برخلاف انواع دیگر ارتباط احتمال بازخور فوری در آن بسیار کم است و با توجه به تعداد مخاطبان برای انتقال درست معنا و جلوگیری از بروز تفاهمات نیاز به مهارت و تخصص زیاد ارسال کنندگان آن دارد.

نکات اساسی درباره ارتباط :

1- ارتباط با رمز سروکار دارد :

منظور از رمز هر نوع ترتیب و توالی منظم و یکپارچه ای است که دربرگیرنده نمادها، کلمات و حروف است که به گونه ای اختیاری برای انتقال مفاهیم به کار گرفته می شود. دو دسته اصلی رمزها شامل رمزهای کلامی و غیرکلامی                      می باشند.رمزهای کلامی شامل کلمات و ترتیب دستوری آنهاست و رمزهای غیرکلامی مانند حرکات بدن، لباس ، علائم ، نشانه ها و ....

2- ارتباط یک فرایند مداوم و در جریان است :

ارتباطات پدیده ای پویا و مبتنی بر تغییرات است.تمام اجزا ارتباطی در تغییرند و هیچ کدام به عنوان جزیی ثابت و غیرقابل دگرگونی دیده نمی شوند.منظور از فراگردی بودن ارتباط غیر قابل برگشت بودن آن است و شرایط ارتباطی تکرار ناپذیر است، زیرا هنگامی که پیامی می فرستیم نمی توانیم آنرا به طور کامل بی اثر سازیم.

3- فراگرد ارتباطی نظام گراست :

ارتباطات را می توانیم به منزله یک سیستم یا نظام بدانیم که دارای مجموعه ای از عناصر است که در حال تعامل با یکدیگر هستند و به صورت یک کل برای هدف و منظور خاصی فعالیت می کنند.اجزا و عناصر ارتباط عبارتند از :

1- فرستنده 2- پیام 3- کانال (مجرا) 4- گیرنده 5- محیط یا نظام اجتماعی 6- پارازیت 7- بازخور

4- فراگرد ارتباطی میان کنشی و پویاست :

اربتاطات فرایندی پویاست. چراکه پیوسته از حالتی به حالتی دیگر تغییر می کند و این تغییر ابتدا در نگرش ها سپس در احساسات و در نهایت در رفتار ایجاد می شود.

5- ارتباطات می تواند ارادی و غیرارادی باشد :

 

در یک فراگرد ارتباطی از نظر توجه یا عدم توجه فرستنده و گیرنده پیام چهار حالت ممکن است بوجود آید :

حالت اول : فرستنده ارادی و گیرنده ارادی :

فرستنده پیام را به گونه ای ارادی می فرستد و گیرنده نیز آنرا به گونه ای ارادی دریافت می کند. مانند ارتباط دو دوست.

حالت دوم : فرستنده غیرارادی ، گیرنده ارادی :

فرستنده، پیام را به گونه ای ارادی به سوی شخصی می فرستد و شخص سومی آنرا دریافت می کند. چون فرستنده قصد ارسال پیام به نفر سوم را ندارد به عنوان فرستنده غیرارادی برای او محسوب می شود.مانند استراق سمع

حالت سوم : فرستنده ارادی ، گیرنده غیرارادی :

فرستنده ،پیام را به گونه ای ارادی می فرستد و گیرنده دیگری به گونه ای غیرارادی آنرا دریافت می کند.

مثال : مستخدمی که مشغول کار در سالن یک کنفرانس است.

حالت چهارم :فرستنده غیرارادی ، گیرنده غیرارادی :

ممکن است هر دو طرف فراگرد ارتباطی نسبت به پیام ارسالی و دریافت آن ناآگاه باشد. مانند بی توجهی ما نسبت به لباسی که پوشیده ایم و پیامی که توسط شخص دیگر دریافت می شود.

6- ارتباطات می تواند تعاملی باشد :

با توجه به اینکه فراگرد ارتباطی در محیط شکل می گیرد و ما در خلا ارتباط برقرار نمیکنیم، محیط بر این فراگرد و بر درک آن تاثیرگذار است.محیط و شرایط اجتماعی حاکم بر آن بر روی نگرش و رفتار ما تغییر ایجاد می کند و ما در شرایط گوناگون رفتارهای مختلفی از خود بروز می دهیم.

7- ارتباط عملکردی یا مبتنی بر وظیفه است :

مهمترین وظیفه ارتباطات انسانی عبارتند از :

1- وظیفه پیوستگی : به کمک ارتباطات خود را به دیگران پیوند می زنیم و ارتباط موجبات افزایش پیوستگی با دیگران را ایجاد می کند.

2- وظیفه اطلاعاتی و استدراکی : ارتباطات موجب افزایش اطلاعات و افزایش درک اطلاعات از طرف مقابل می شود.

3- وظیفه تاثیرگذاری :به کمک ارتباطات نگرش ها ، باورها و رفتار دیگران را تغییر می دهیم و تلاش می کنیم تا در آنها نفوذ کنیم .

4- وظیفه تصمیم گیری : به کمک ارتباط می خواهیم تصمیم درست تر و مناسبتری بگیریم و خودمان را با این تصمیمات انطباق دهیم.

5- وظیفه تصدیق یا تایید : به کمک ارتباط می خواهیم تصمیمات گذشته را تصدیق و تایید کرده و یا رد کرده و نپذیریم.

 

وظایف اجتماعی وسایل ارتباط جمعی :

به طور کلی نیازهای روزافزون گروه های وسیع انسانی به استفاده از وسایل ارتباطی برای این وسایل وظایف اجتماعی متعددی پدید آورده اند :

1- وظایف خبری و آموزشی :

برای آنکه انسان بهتر بتواند به زندگی جمعی ادامه دهد و در صحنه فعالیتهای اجتماعی راه مناسبتر را برگزیند و مسئولیت های فردی و عمومی را با آگاهی کامل به عهده بگیرد ، باید همیشه در جریان حوادث و اتفاقاتی که هر لحظه در محیط اطراف و در دنیای بزرگ او روی می دهند ، قرار داشته باشد.

تحولات وضع جهان را از لحاظ روابط اجتماعی  به کلی دگرگون کرده است. قدرت درک بشر امروزی خیلی بیشتر از توانایی عادی حواس پنج گانه و امکانات فردی وی توسعه یافته است. او نه تنها در محیط کوچک زندگی خود حاضر است ، بلکه در عین حال در همه نقاط عالم ، در فضا و حتی تا حدودی در زمان نیز حضور دارد و تردید نیست که روزنامه ها ، خبرگزاری ها ، رادیوها و تلویزیون ها و سینما از عوامل اصلی این تحول فوق العاده می باشند.

بنابراین ، وظیفه و نقش اساسی وسایل ارتباطی، انتشار جریان رویدادهای اجتماعی است و همین امر به انسان امکان می دهد محیط زندگی را بهتر بشناسد و با توجه به آن احتیاجات فردی یا جمعی خود را مرتفع سازد، در برابر دیگران راه و رسم شایسته پیش بگیرد، اندیشه های خوب بدست آورد و قضاوت های درست نشان دهد و به طور کلی به عنوان عضوی از اعضای جامعه ، با آگاهی کامل به حقوق و مسئولیت های خویش و با آزادی و آسایش ، به زندگی خود ادامه دهد.

اشتیاق و رغبتی که میلیون ها انسان هر لحظه با به دست گرفتن روزنامه، بازکردن رادیو یا تلویزیون ، برای خواندن یا شنیدن و دیدن جریان رویدادها و دگرگونی های محیط زندگی خویش و محیط زندگی دیگران نشان می دهند، خود بهترین معرف وظیفه آگاه کنندگی وسایل ارتباطی و نقش حساس آنها در ایجاد همبستگی ملی و بین المللی است.با تجزیه و تحلیل وظایف خبری وسایل ارتباطی، می توان نقش آموزشی و پرورشی آنها را که محصول انتشار اطلاعات عینی و ارایه روش های صحیح زندگی است ، نیز معرفی کرد.باید دانست که وسایل ارتباطی ، با تهیه و انتشار خبرهای گوناگون علمی و فرهنگی می توانند معلومات جدید و اکتشافات تازه را در اختیار افراد بگذارند ، افق دید آنها را گسترش دهند و تامین نیازهای آنان را تسهیل و تسریع نمایند.

اهمیت وظیفه آموزشی وسایل ارتباطی در جوامع معاصر به حدی است که بعضی از جامعه شناسان برای مطبوعات ، رادیو ، تلویزیون و سینما نقش "آموزش موازی" یا "آموزش دایمی" قایل هستند.جامعه شناسان معتقدند که وسایل ارتباطی با پخش اطلاعات و معلومات جدید به موازات کوشش معلمان و استادان ، وظیفه آموزشی انجام می دهند و دانستنی های علمی و فرهنگی و اجتماعی دانش آموزان و دانشجویان را تکمیا می کنند. البته وظیفه آموزشی وسایل ارتباطی به دوران تحصیل افراد محدود نمی شود و کسانی که از مدارس و دانشگاه ها فارغ التحصیل می گردند و وارد زندگی اجتماعی می شوند و افراد در تمام طول زندگشیان نیز ناچارند برای افزایش و گسترش معلومات خود همیشه از پیام های وسایل ارتباطی استفاده کنند و بدین ترتیب وسایل ارتباطی در عین حال که برای آموزش بسیاری از رشته های علمی به معلمان و استادان کمک می نمایند ، به همراه مدارس و دانشگاه ها وحتی در بسیاری موارد خیلی جلوتر از آن ها ، نقش آموزش دایمی خود را دنبال می کنند.

2- وظایف راهنمایی و رهبری :

نقش رهبری کننده وسایل ارتباطی و تاثیر آن ها در بیداری و ارشاد افکارعمومی، اکنون بر هیچ کس پوشیده نیست و روزبه روز بر اهمیت آن افزوده می شود.اگر به سیر تحولات سیاسی دو قرن اخیر توجه نماییم ، مشاهده می کنیم که مبارزات مختلف انسان برای تامین آزادی فکر و بیان، از عوامل مهم پیشرفت و گسترش وسایل ارتباطی بوده اند.بر اثر این مبارزات ، اصل آزادی مطبوعات که برای اولین بار در " اعلامیه حقوق بشر و شهروند" انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789 برسمیت شناخته شده بود، به تدریج در بسیاری از کشورها به مورد اجرا درآمد و بدین وسیله قدرت سیاسی حکومت ها تعدیل گردید و مطبوعات به رکن چهارم دموکراسی تبدیل شدند.هر چند در حال حاضر ، وسایل ارتباطی نوین در مبارزات استقلال طلبی و ضد استعماری ملل عقب مانده و در صحنه سیاسی کشورهای پیشرفته – در جریان مبارزات انتخاباتی و رقابت احزاب و شخصیتها – نقش مهمی به عهده دارند، ولی باید در نظر داشت که رشد و توسعه مطبوعات و سایر وسایل ارتباطی ، طبیعت آنها را دگرگون ساخته است. روزنامه ها برای تامین احتیاجات مالی خود ناچار به آگهی های تجاری متکی شده اند و تحت فشارهای اقتصادی، رفته رفته استقلال خود را از دست داده اند و به جای حراست دموکراسی ، بیشتر به فکر افزایش درآمد افتاده اند و در نتیجه آن ، تعادل موجود بین قدرت  دولتها و قدرت مطبوعات ، تحت فشار قدرت اقتصادی موسسات بزرگ تجاری ، مورد تهدید واقع شده است.اکنون در کشورهای مختلف جهان به تناسب نظام های سیاسی آن ها ، مطبوعات و رادیوها و تلویزیون ها در رهبری و هدایت مردم وظایف متضادی به عهده دارند.

در نظام های دموکراسی ، روزنامه ها و مجله ها و رادیوها و تلویزیون ها و سینما ها می توانند در راه گسترش ارتباط بین رهبری کنندگان و رهبری شوندگان خدمات مهمی انجام دهند و عنوان آینه تمام نمای افکارعمومی ، در جلب همکاری مردم و شرکت دادن آنها در امور اجتماعی تاثیر فراوان به جا گذارند.در صورتی که در نظام های استبدادی و دیکتاتوری که بین فرمانروایان و فرمانبرداران ، روابط آزاد و رضایت آمیز وجود ندارند ، وسایل ارتباطی معمولا به ابرزارهای تحمیل قدرت و اقناع مردم تبدیل می گردند و بدین صورت آثار نامساعد تبلیغات سیاسی در جوامع دارای نظام آمرانه، همه از یکطرفه بودن نقش وسایل ارتباطی و منعکس نساختن آمال و افکارعمومی در این نوع جوامع ناشی می شوند و به صورت یکطرفه تنها به عنوان ابزاری برای انتقال ایدئولوژی هیئت حاکمه محسوب می شوند.باید در نظر داشت که وسایل ارتباطی به طور کلی می توانند در توسعه ، وظایف بسیار حساسی عهده دار شوند.روزنامه ها و رادیوها و تلویزیون ها با پخش و گسترش اندیشه های نو در واقع وجدان اجتماعی افراد را بیدار کنند و با آشنا ساختن آنان به اهمیت اجرای برنامه های مهم مملکتی، توجه سریع و وسیع همگان را به لزوم تحولات اساسی از قبیل تعدیل ثروت ، مبارزه با بیسوادی و گسترش وسایل رفاه اجتماعی ، جلب کنند و آنان را برای شرکت در زندگی عمومی و دفاع از حقوق فردی و اجتماعی و قبول مسئولیت های بیشتر آماده سازند. بدین طریق مشاهده می شود که وظایف آگاه کننده ، آموزش دهنده و رهبری کننده وسایل ارتباطی همه مکمل یکدیگرند.

 3- وظایف تفریحی و تبلیغی :

وسایل ارتباطی ، علاوه بر وظایف مهم خبری و آموزشی و راهنمایی و رهبری که در سازندگی و آمادگی افراد برا ی زندگی اجتماعی نقش اساسی دارند و وظایف تفریحی و تبلیغی نیز انجام می دهند.وسایل ارتباطی با انجام وظایف اخیر بیشتر از لحاظ روانی روی افراد تاثیر می گذارند و در صورتی که باعث سرگرم شدن افراد و پرکردن اوقات آنان گردند، نقش تفریحی دارند و هرگاه به منظور جلب توجه یا ایجاد اعتقاد و اطمینان مورد بهره برداری قرار گیرند، دارای نقش تبلیغی هستند.

خبرها و مطالب و داستانهای مصور مطبوعات ، برنامه های موسیقی و هنری رادیوها و تلویزیون ها ، فیلم های متنوع تلویزیونی و سینما اکنون در تمام اوقات شبانه روز می توانند انسان ها را سرگرم کنند.

در کنار وظایف تفریحی وسایل ارتباطی ، بعضی از روانشناسان و جامعه شناسان به نقش درمان روانی اجتماعی آن ها نیز توجه می کنند. این دسته از دانشمندان عقیده دارند که مطبوعات و رادیو و تلویزیون و سینما با انتشار اخبار و داستانهای جنایی و پلیسی، بسیاری از بیماران روانی ، درمان می کنند.زیرا افرادی که در شرایط نامساعد زندگی برای جبران ناکامی و شکست های خویش، ممکن است دست به اعمال خشن و ناشایست بزنند هرگاه نمونه های این چنین اعمالی را در روزنامه یا مجله بخوانند یا از رادیو بشنوند یا در فیلم های تلویزیونی و سینمایی تماشا کنند، تا حدود زیادی تمایلات درونی آنان به اعمال خشونت ارضا می شوند و از قید دلهره ها و اضطراب های روحی رهایی می یابند. البته باید در نظر داشت که وسایل ارتباطی در این زمینه همیشه نقش مثبت ندارند و در اوضاع و احوال گوناگون به تناسب شرایط اقتصادی و اجتماعی زندگی افراد یک جامعه و سطح آگاهی و فرهنگ آنها ، ممکن است آثار نامطلوب اجتماعی پدید آورند. چنین نتایج نامطلوبی را مخصوصا می توان در میان نوجوانان تمام جوامع و اکثر افراد کشورهای توسعه نیاقته مشاهده کرد.

وظایف اساسی روزنامه ها، رادیو و تلویزیون  ها و سینماها پخش اخبار و اطلاعات به منظور آگاه ساختن افراد و بالابردن سطح معلومات آنهاست.بنابراین اخبار و اطلاعات ، زمانی می توانند آثار مطلوب اجتماعی پدید آوردند که عینی و واقعی باشند و از مقاصد و اغراض شخصی برکنار بمانند. اما در عمل ، چون وسایل ارتباطی تحت تاثیر هدف های سیاسی و مسلکی یا منافع اداره کنندگان آنها قرار دارند ، ضمن پخش برنامه های خبری و آموزشی و یا در کنار این برنامه ها، تبلیغات سیاسی و بازرگانی نیز انجام می دهند.

تردید نیست هرگاه وسایل ارتباطی ، نقش تبلیغاتی را با توجه به خواستها و نیازهای عمومی انجام دهند و در زمینه های سیاسی ، به ارشاد مردم و پیش بینی و تامین وسایل آزادی و آسایش آنان همت گمارند و در زمینه های اقتصادی به راهنمایی افراد برای خرید کالاها و انجام خدمات اکتفا کنند، این وظیفه نیز در کنار وظایف خبری و آموزشی و اجتماعی دیگر، مناسب و مطلوب خواهد بود.

اما اکنون در اغلب ممالک ، وسایل ارتباطی عملا چنین راهی را دنبال نمی کنند. وسایل ارتباطی به جای انکه در جهت رهبری سیاسی جامعه ، به آزادی و بهزیستی مردم توجه کنند، هدف ها و برنامه های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی ثمربخش را به مردم معرفی نمایند و در راه ساختن زندگی بهتر و مرفه تر ، همکاری و همبستگی افراد را جلب کنند، به اقناع سیاسی و تحمیل قدرت می پردازند و بدین صورت نقش ابزارها و سلاح مسلکی و حکومتی را به عهده می گیرند.

وسایل ارتباطی از جهت اقتصادی نیز بیشتر در راه منافع صاحبان سرمایه ها خدمت می کنند و به عوض آنکه پیشرفت های صنعتی و تولید کالاهای مصرفی را به سوی خدمت به مردم و رفع نیازمندیهای واقعی افراد بکشانند، در جهت عکس آن، دایما مردم را به خرید و مصرف هر چه بیشتر کالاهای غیرضروری تشویق و ترغیب می نمایند.بدین طریق افراد در جوامع صنعتی کنونی که به "جوامع مصرف" موسوم شده اند، ناچار می شوند تحت تاثیر تبلیغات تجاری که در تمام لحظات شبانه روز به وسیله روزنامه ها، مجله ها ، رادیوها ، تلویزیون ها ، سینما ها و آگهی های گوناگون دیواری آنها را تعقیب می کنند، کالاهای بیشتری خریداری نمایند و از خدمات فراوان تری استفاده نمایند.بدیهی است که افراد برای تامین این همه نیازهای مصنوعی و تفننی باید درآمد بیشتری نیز به دست آورند تا بتوانند قوه خرید خویش را بالا ببرند و چون کسب درآمد بیشتر مستلزم کار بیشتر است، پس خود را مجبور می بینند که ساعات زیادتری کار کنند و احتمالا به جای یک شغل اصلی ، یک یا چند شغل فرعی نیز بدست آورند. بدون تردید ، افراد با کار بیشتر – چه از لحاظ روحی و چه از لحاظ جسمی ، خسته تر و فرسوده تر می شوند، شور و نشاط زندگی را از دست می دهند، از فراغت و آسایش واقعی محروم می گردند، نسبت به وضع اجتماعی خود و اظرافیان خویش بی اعتنا و بی توجه می شوند و در نتیجه نمی توانند از حقوق سیاسی خود بهره برداری کنند، مسئولیت های اجتماعی خویش را ایفا نمایند و با همکاری دیگران آینده بهتری بسازند.

در چنین شرایطی تبلیغات بازرگانی به طور غیرمستقیم هدف های تبلیغات سیاسی را تامین می کنند.

مطالبی که به نیازهای خبری پاسخ می دهند ، با مطالبی که نیازهای روانی افراد را تامین می کنند، متفاوتند و صفات و مشخصات متضادی دارند.

نیاز خبری افراد به پیام ها و مطالب پخش شده از وسایل ارتباطی ، به طور مستقیم یا غیرمستقیم جنبه سودگیری دارد.چون انسانها معمولا اخبار را به منظور آگاهی بیشتر از اوضاع محیط اجتماعی و تعیین خط مشی صحیح زندگی تعقیب می کند و انتظار دارند خبرها حقیقی ، عینی و کامل باشند، هیچ واقعه و حادثه ای را مبهم و مرموز باقی نگذارند، فوری و سریع در اختیار قرار گیرند و روشن و ساده بیان شده باشند.

وجود چنین صفاتی در خبرها بسیار ضروری است ، چون در غیر اینصورت انسان از پدیده ها و دگرگونی های محیط، آگاهی کامل و لازم به دست نمی آورد و در برخورد با وقایع و مسایل مختلف زندگی عکس العمل ها و قضاوت های نادرست نشان می دهد که مخاطرات آن به مراتب از عدم آگاهی و بی اعتنایی و بی تفاوتی بیشترند.

اما خبرها و مطالبی که به نیازهای روانی انسان پاسخ می دهند، دارای وضع دیگری هستند.در جستجو و پخش این قبیل مطالب به مصالح فردی و جمعی کمتر توجه می گردد و چون هدف اصلی ، سرگرمی انسان هاست، بیشتر جنبه های عاطفی یا هیجان آمیز آن ها مورد نظر قرار می گیرند.

بنابراین مطالب سرگرم کننده ، صفات و مشخصات مطالب آگاه کننده را دارا نیستند، حقیقی و عینی بودن آنها رعایت نمی شوند، سرعت انتشار و کامل و جامع بودن آنها نیز اهمیت ندارند.در صورتی که جنبه های احساس آمیز ، زیبایی پرستی، عاشقانه، قهرمان صفتانه، یا خشونت آمیز آنها مورد توجه فراوان افراد می باشند.

وسایل ارتباطی در برابر این دو نوع مطالب متضاد آموزنده و سرگرم کننده ، به آسانی راه انتخاب ندارند. اغلب ناچار می شوند  آنها را در کنار هم در معرض استفاده افراد بگذارند.

تردید نیست در چنین شرایطی مطالب سبک و سرگرم کننده ، مطالب سنگین و آگاه کننده را تحت الشعاع قرار می دهند و از تاثیر اجتماعی آنها می کاهند.

باید در نظر داشت که مطالب و برنامه های تبلیغات سیاسی و تجاری نیز در میدان رقابت ، پیام های گوناگون ارتباطی ، نقش عمده ای دارند و در صورتی که روزنامه ها و رادیوهاو تلویزیون ها و سینماها برای تامین هدفها و تمایلات مسلکی یا مالی گردانندگان خود در انتشار این نوع مطالب ، جانب احتیاط را رعایت نکنند،وسایل ارتباطی نمی توانند وظایف اجتماعی اساسی خود را به خوبی انجام دهند.

با بررسی وظایف و نقش های متعدد و مختلف وسایل ارتباطی می توان نتیجه گرفت که وسایل ارتباطی هر کشور، می توانند آیینه تمام نمای زندگی سیاسی و اجتماعی آن کشور باشند و به همین جهت استقلال و عدم استقلال و آزادی و محدودیت آنها در منعکس ساختن خواستها و آرمان های جمعی و حل مسائل عمومی آثار متفاوت پدید می آورند.

استفاده از وسایل ارتباطی و خبری در راه انتشار اخبار و راهنمایی افراد و پرورش و گسترش افکار عمومی ، سبب پیشرفت آزادگی می شود و بهره برداری از آنها به عنوان وسایل تبلیغاتی و اعتقادی مغرضانه ، به بردگی منتهی می گردد.بی جهت نیست که " آلفرد سووی " جامعه شناس و اقتصاددان معاصر فرانسوی وسایل خبری را " کلید دموکراسی " معرفی می کند. به عقیده او " آزادگان اجتماع " افراد آگاه و مطلع هستند و افراد ناآگاه و محروم از اخبار ، در رقیت بسر می برند.

وسایل ارتباطی  :

مبادله اطلاعات و اندیشه ها بین افراد انسانی – چنانکه قبلا یادآوری شد-از شرایط ضروری زندگی اجتماعی است.برقراری ارتباط بین افراد و گروه ها، مستلزم وسایل خاصی است که به کمک آنها انسانها بتوانند پیام ها و خواست های خویش را به یکدیگر منتقل کنند، با محیط زندگی بهتر آشنا شوند، خود را با آن هماهنگ سازند و یا برای بهبود شرایط آن اقدام نمایند.

بنابراین قبل از آنکه انواع وسایل ارتباطی ، معرفی و طبقه بندی شوندو صفات و خصوصیات آنها بررسی گردند، باید دانست که این وسایل در شناخت محیط انسانی چه نقشی بر عهده دارند و چگونه انسان را از جریان زندگی اجتماعی آگاه می سازند.

برای درک این مساله ، بررسی " تئوری معرفت " و به عبارت دیگر طرز شناخت .اقعیت ها از طرف انسان ، ضرروی است.

عقاید دیگران و به طور خلاصه جهان واقعی ، جدا و مستقل از انسان وجود دارد و انسان وسیله و نیروی معرفت و شناخت آنها را داراست.

مسیر تحول وسایل ارتباطی :

به طور کلی استفاده از وسایل مختلفی که برای بیان اندیشه های انسانی و شناخت محیط زندگی به کار می روند ، تابع شرایط و اوضاع و احوال تارخی جوامع انسانی است.

زیرا در هر جامعه به تناسب نیازها و پیشرفت های آن، براز برقراری ارتباط بین افراد و انتقال افکار و اطلاعات وسایل معینی ایجاد می شوند.

در جوامع اولیه که انسانها در گروههای کوچک در کنارهم زندگی می کردند، جز زبان و بیان شفاهی وسیله و روش دیگری برای ازتباط موجود نیست اما به تدریج که محیط زندگی وسعت می یابد یا فاصله ها بیشتر می شوند، انسانهایی که دورتر از هم زندگی می کنند، ناچارند فریادها را بلندتر کنند، از جارچی کمک بگیرند یا طبل به صدا درآورند و یا از آتش و دود و علامات و نشانه ها و نمادهای دیگر بهره برداری کنند.

در جوامع بعدی به موازات پیشرفت فرهنگ انسانی، ابتدا خط تجسمی و اندیشه نگار و سپس خط صوتی و الفبایی با حروف قراردادی پدید می آیند و افراد می توانند علاوه بر بیان شفاهی ، برای انتقال مقاصد خود به دیگران از بیان کتبی نیز استفاده نمایند و با غلبه بر محدودیت های مکانی و زمانی، ارتباطات غیر مستقیم را گسترش دهند.

اختراع چاپ در زمینه وسایل ارتباط انسانی ، انقلابی بزرگ ایجاد می کند.با تکثیر کتاب ها علوم و فنون بشری رور به رونق می گذارند و با پیدایش و پیشرفت روزنامه ها، امکانات فراوانی برای توسعه ارتباطات اجتماعی فراهم می گردند.

به موازات تحولات اقتصادی و اجتماعی دو قرن اخیر ، وسایل فنی جدیدی نظیر عکس ، تلگراف ، تلفن، بی سیم، صفحه و نوار ضبط صوت و فیلم برای ازتباطات اجتماعی ساخته می شوند و در نتیجه آن ، وسایل ارتباطی نوین سمعی و بصری چون رادیو و سینما و تلویزیون ایجاد می گردند و با امکانات تازه ای که برای انتقال سریع اخبار و افکار و روش های زندگی در اختیار توده های وسیع انسانی در سراسر جهان قرار می دهند، عصر تازه ای در ارتباطات پدید می آورند.

بدین ترتیب در طول تاریخ وسایل ارتباطی گوناگونی مورد استفاده جوامع بشری واقع می شوند.برخی از این وسایل مانند زبان انسان ، از وسایل طبیعی به شمار می روند.بعضی دیگر مثل علامات و نشانه ها و نمادهای گوناگون- صدای طبل ، مشعل یا دود  جنبه قراردادی دارند و بعضی نظیر مطبوعات و،تلویزیون و سینما ، که امروز به آنها وسایل ارتباط توده ای یا جمعی گفته می شود، چون ساخته انسان می باشند، مصنوعی محسوب می گردند.

در میان این وسایل تعدادی نظیر زبان، عامل ارتباط مستقیم یا شخصی بین اعضای گروه های کوچک انسانی می باشند و تعدادی دیگر چون کتاب و مطبوعات و رادیو و تلویزیون از عوامل ارتباط غیرمستقیم و جمعی بین گروه های بزرگ انسانی هستند.

الف) زبان و بیان شفاهی :

زبان یکی از بهترین و کاملترین وسایل ارتباط افراد انسانی است.زبان عامل مستقیم و رودررو بین دو یا چند نفر است و در گروه کوچک اجتماعی که همه اعضای آنها یکدیگر را می شناسند و با هم تماس شخصی دارند، تنها وسیله انتقال اطلاعات و افکار و خواسته های افراد می باشد.

در جریان عادی ازتباط مستقیم که به طور شفاهی صورت می گیرد، زبان نقش دو جانبه به عهده دارد.از یک طرف منشا ارتباط است و اندیشه پیام دهنده را به پیام گیرنده بیان می کند و از سوی دیگر مخاطب طرف گفت و گوست و به او پاسخ می دهد.

بنابراین در ارتباطات مستقیم و شخصی که بیشتر با مکالمه و بیان شفاهی صورت می گیرند، زبان در هر حال ، چه عامل تفکیک ناپذیر مبادله پیام بین گوینده و شنونده تلقی شود و چه به عنوان یک ابزار و نشان خاص و مستقل محسوب گردد، عالی ترین وسیله تبادل اطلاعات و افکار و تفاهم و دوستی بین افراد انسانی است. اما محدودیت قلمرو زبان در مکان و زمان ، از مهمترین معایب آن به شمار می رود.

عواملی نظیر ناتوانی بیان شفاهی در انتقال پیام به تعداد کثیری از افراد، تغییر محتوا به دلیل ناتوانی در ضبط کلیه محتوا توسط مغز انسان و ناتوانی در ارسال سریع پیام از جمله این محدودیت ها محسوب می شود.

ب)خط و نوشته دستی :

اختراع خط تحول عظیمی در وضع جوامع انسانی پدید آورد. زیرا با نوشتن پیام ها بر روی یک شی ، خطر تغییر شکل یافتن پیام ها به وسیله افرادی که حامل آنها بودند از میان رفت و این امکان فراهم شد که ارتباطات به طور ثابت و صحیح صورت گیرد و عوامل زمان و مکان در تغییر شکل آنها بی تاثیر بمانند.

اختراع خط ، عامل مهمی برای پیشرفت تمدن و فرهنگ انسان به دلیل سهولت در انتقال علم و فرهنگ به سایر انسانها محسوب می شود.