کودک و وسایل ارتباط جمعی

وسایل سمعی و بصری

قسمت عمده ی «وسایل ارتباط جمعی» را وسایل سمعی و بصری تشکیل می دهند و بلکه، اگر از جهت دریافت گیرنده، در نظر بگیریم، همه در همین تعبیر و اصطلاح می گنجد که گوییم: «وسایل، سمعی و بصری» هستند.
بعضی تنها سمعی اند، مثل: ضبط صوت و تلفن و رادیو و برخی تنها بصری اند؛ مثل: تصویر و تابلو اِسلاید و استریپ و اُپَک. قسمت زیادی از آنها، دارای هردو جنبه هستند؛ مثل: تلویزیون و فیلم ناطق و نمایش.

لزوم استفاده از این وسایل

در قطع نامه ی پایان سمینار مذهبی سال 1355 شمسی- دارالتبلیغ قم چنین تأکید می کند:
«برای آموزش مسایل دینی، به کودکان و نوجوانان، باید به تناسب نیاز زمان، از وسایل سمعی و بصری، به طور صحیح، استفاده شود.»(1)
در قطع نامه ی سال بعد نیز (فروردین 1356 شمسی) همین نظر را به گونه ای صریح تر یاد می کند.
در همان قطع نامه ی سال 1355 در مورد کتاب ها و مجلات و نشریات، نیز نظراتی دارد از قبیل آن که :
«در مورد چاپ و نقاشی و شکل کتاب های داستانی برای کودکان، باید دقت شود که رغبت انگیز باشند.»(2)
و نیز در همان سمینار، عده ای از آقایان، برنامه های بصری، برای ارائه ی طرق آموزشی، اجرا کرده اند.(3)
در مورد روش های پرورش مذهبی، نظراتی است که عبارتند از:
الف-روش ارائه ی الگوها.
ب- روش تلقین و القاء
ج- روش داستان سرایی (برای تحریک اندیشه و تفکر و برای عبرت آموزی و برای تسلی خاطر و برای هدایت و برای لمس و امور محیط)، و افزوده اند که :«از راه داستان ها، می توان ضوابط مذهب را به فرزند آموخت و او را بر شؤون زندگی، حکومت داد.(4)
معلوم است که بهترین وسیله ی اجرای این نظرات، وسایل سمعی و بصری هستند.

نوع وسایل:

الف- آن چه تصویر می کند

به وسیله ی فیلم: علم الاشیاء-شناخت حیوانات و گیاهان- شرح حال بزرگان علم و تاریخ-نشان دادن طرز زندگی درست در خانواده و در محله و در شهر و مسؤولیت ها و کارهایشان- مسایل توالد و تناسل و تکثیر در همه ی موجودات- عجایب خلقت در طبیعت در انسان (5)- آثار قدرت الهی و ارائه ی نعمت های جهانی- تعلیم دقایق مذهبی و زندگی پاکان و راستان.

مزایای شکل و تصویر در رویه ی فیلم

الف-جریان کاری در مدتی کوتاه نشان داده می شود.
ب-تحولات یک امر طبیعی یا علمی( مثل گردش خون-تبدیل گل به میوه و...) دقیقاً ارائه می گردد.
ج-وضع رؤیت را چنان طبیعی می سازد که آدمی را خوش آیند است و گویا، خود، در کنار واقعه یا صحنه، حضور دارد.
د-خاطره ی آن زیاد در ذهن می ماند.
ه- ثابت شده است که یک چهارم زمانی که به وسیله ی کتاب یا معلم، برای آموزش مطلبی، صرف می شود ؛ برای تعلیم به وسیله ی فیلم، وقت، لازم است و این صرفه ی زمانی، بس قابل توجه است و برای زندگی تحصیلی، مورد اهمیت می باشد.
و- فیلم، برای اطفال کم هوش و کودن، مددیاری مؤثر است .(6)
تذکر: البته بدان جهت که کار فیلم، چنان باشد که جنبه ی تفننی، اثر تعلیمی آن را نابود نکند؛ باید والدین یا معلم و مربی فرزند، از او بپرسند که: چه دیدی؟ یا درباره ی قسمت هایی از آن صحنه ها و تصاویر اظهار نظر بخواهند؛ تا بیندیشد و خود را داور سازد و با وقایع، شخصاً خویش را مواجه دارد و به تناسب آن ها، احساس و ادراک و عاطفه و نظر در وی، نُمود، یابد و ابراز شود.

اثر تصویر در سهولت فهم

ثابت شده است که انسان با دیدن اشیا یا تصویر آن ها و به کار بردن حواس، بهتر و آسان تر و زودتر می تواند بشناسد و خواص آن ها را درک نماید و آنچه بدین وسیله فرا می گیرد، در خاطر او بیشتر پایدار است. به وسیله ی تصویر، درس برای کودک روشن و با معنی و زنده می شود؛ مثلاً : اگر چند صفحه درباره ی «فیل» بخواند، یا مدتی درآن باره، برایش تعریف کنند، باز به اندازه ی چند دقیقه که تصویر فیل، یا فیلم آن را می بیند، درک مطلب نتواند داشت.(7)

مشخصات فیلم مناسب کودک

نظر داده اند که فیلم کودک را باید، خود کودک بسازد؛ دنیای کودک را باید نشان دهد و باید ارائه ی فیلم هم، در همان محیطی باشد که کودک، در آن، با هم بازی های خود، سرگرمی دارد. اما تأسف می خورند که چرا این قبیل فیلم ها، که از بطن نیازهای ذهنی و مادی کودک، تراویده باشد، بسیار کم است.(8)

فیلم های موجود و بدآموزی ها

اهل فن، نظر داده اند که :
نوعی از فیلم بچه ها، که مورد پسندشان هست و خشن و کودکانه، می باشد، باز سالم نیست. نوعی دیگر از فیلم بچه ها، که شاد و شیرین است؛ باز اثر تخریبی لااقل در حد شیطنت، دارد.
فیلم های کمدی و فانتری (9)، باز سالم تر است ولی به فرزند ما فکر نمی دهد و تحریک ذوق نمی کند.
گفته اند که: مسأله ی بدآموزی در فیلم ها، مسأله ای لاینحل است و خود شاهد آورده اند که : بر اثر دیدن فیلم «هنگ کنگی» کودکی، هم بازی خود را با لگد زده و کشته است و اظهار نظر کرده اند که: بچه ها با دیدن این قبیل فیلم ها، راهی برای خالی کردن شور و شر روانی خود، که معلول رشد جسمی او است، خواهد یافت و عملی خواهد کرد.
به هر حال، فیلم یا تصویر، بهانه ی مناسبی، برای این خلافکاری فرزند، خواهد بود و زودتر، خواست خود را به اجرا خواهد گزارد و گفته اند که: هرکس مدت زیادی، در برابر تجلیات خشونت، قرار گیرد، خشونت پیدا می کند و بچه، بی شبهه از فیلم، تقلید می نماید و آن را مثل اسباب بازی خود وسیله ی کار و نظر قرار می دهد و لذا غالباً خود را در نمای تصاویر فیلم می بیند و ژست قهرمان صحنه ی نمایش را به خود می گیرد.
اظهار نظر کرده اند که: فیلم های تلویزیونی، بچه را به نوعی از نمایش، عادت می دهد، که در آن «تعمق» جایی نتواند داشت.(10)